یا تا به حال حس کردهاید لثهتان میسوزد، یا احساس کردهاید بخشی از لثه سفید شده، یا حتی روی زبان و داخل لپها لکههای پنبهای دیدهاید؟ احتمالاً اولین فکری که به ذهنتان رسیده عفونت بوده است. اما بسیاری از افراد نمیدانند که قارچ لثه، برفک دهان، کاندیدیازیس لثه یا همان عفونت قارچی دهان و لثه، یکی از شایعترین دلایلی است که باعث چنین علائمی میشود.
فهرست مطالب
قارچ لثه چیست؟
دهان ما صرفاً یک فضای خالی برای غذا خوردن نیست؛ بلکه اکوسیستمی پیچیده است که میزبان میلیاردها میکروارگانیسم است. زمانی که تعادل ظریف این اکوسیستم به هم میخورد، مشکلات شروع میشوند. یکی از رایجترین و در عین حال نادیدهگرفتهشدهترین این مشکلات، چیزی است که مردم عموماً آن را قارچ لثه یا عفونت قارچی دهان مینامند. درست است، شاید شنیدن واژهی قارچ در دهان چندان خوشایند نباشد، اما واقعیت این است که این مشکل بسیار شایع است و اغلب با تشخیص و درمان مناسب به راحتی برطرف میشود.
آیا قارچ زدن لثه مسری است؟
در حالت عادی، خیر. در افراد بزرگسال و سالم، انتقال از طریق بوسیدن یا استفاده مشترک از ظروف معمولاً منجر به بیماری نمیشود زیرا سیستم ایمنی فرد مقابل آن را کنترل میکند. با این حال، در موارد نادر و در افراد با ضعف ایمنی شدید، احتمال انتقال وجود دارد. قارچ لثه نوزاد میتواند در طول زایمان یا از سینه مادر به نوزاد منتقل شود.
انواع قارچ لثه
انواع مختلفی از تظاهرات بالینی عفونت قارچی (کاندیدیازیس) وجود دارد که میتوانند لثهها و بافتهای اطراف آن را تحت تأثیر قرار دهند. در حالی که همه آنها ناشی از رشد بیش از حد قارچ کاندیدا هستند، نحوه ظاهر و رفتار آنها متفاوت است.
در ادامه دکتر آرش گلستانه، فوق تخصص جراحی فک و صورت اصفهان مهمترین انواع قارچ لثه یا کاندیدیازیس دهانی که لثه را درگیر میکند، آوردهاند:
1- کاندیدیازیس اریتماتوز (قرمز)
این نوع شایعترین شکل است که اغلب لثه را درگیر میکند، به ویژه در افرادی که از پروتزهای دندانی (دندان مصنوعی) استفاده میکنند (که به آن Stomatitis Denture میگویند).
- ویژگیها: به جای لکههای سفید، بافت درگیر (مانند زیر دندان مصنوعی یا لثهها) بسیار قرمز و ملتهب به نظر میرسد.
- احساس بیمار: بیمار معمولاً از احساس سوزش و درد در ناحیه قرمز شکایت دارد.
2- کاندیدیازیس پسودوممبرانوس (سفید یا برفک)
این همان شکلی است که عموماً مردم به آن برفک دهان میگویند و گاهی اوقات لثهها را نیز تحت تأثیر قرار میدهد.
- ویژگیها: ظهور پوششهای سفید خامهای یا زرد-کرم رنگ روی سطح لثه، زبان یا مخاط گونهها.
- نکته کلیدی: این لکههای سفید قابل پاک شدن هستند و پس از پاک شدن، یک ناحیه قرمز و حساس یا حتی خونریزیدهنده را زیر خود آشکار میکنند.
3- کاندیدیازیس هایپرپلاستیک (مزمن)
این نوع کمتر شایع است و اغلب جدیتر تلقی میشود.
- ویژگیها: به صورت لکههای سفید یا خاکستری ضخیم و سفت ظاهر میشود که به راحتی پاک نمیشوند.
- نکته مهم: این نوع میتواند شبیه به ضایعات پیشسرطانی باشد و نیاز به بیوپسی دارد تا تشخیص قطعی داده شود. اغلب در بافتهای گونه و گوشههای دهان (نه صرفاً لثه) دیده میشود، اما میتواند لثه را هم درگیر کند.
4- کیلیت زاویهای (Angular Cheilitis)
اگرچه مستقیماً قارچ روی لثه نیست، اما اغلب با سایر عفونتهای کاندیدایی دهان همراه است و میتواند به لثه گسترش یابد.
- ویژگیها: ترکخوردگی، قرمزی و التهاب دردناک در گوشههای لبها که ممکن است ناشی از قارچ کاندیدا باشد.
- توجه: هر گونه تغییر غیرعادی در رنگ، بافت یا احساس لثه باید توسط دندانپزشک بررسی شود تا علت دقیق آن (که ممکن است صرفاً قارچ نباشد) تشخیص داده شود.
علت قارچ لثه چیست؟
وقتی در مورد قارچ لثه صحبت میکنیم، در حقیقت داریم درباره نوعی عفونت به نام کاندیدیازیس دهانی (Oral Candidiasis) صحبت میکنیم. اگرچه نام عامیانه این مشکل اغلب به پوششهای سفید روی زبان اشاره دارد، اما این عفونت میتواند تمام بافتهای دهان، از جمله کام، مخاط داخلی گونهها و بله، قارچ در لثه را درگیر کند.
عامل اصلی این بیماری، یک مخمر رایج به نام کاندیدا آلبیکنس (Candida albicans) است. نکته جالب اینجاست که این قارچ به طور طبیعی در دهان بیش از نیمی از جمعیت جهان وجود دارد! بله، این قارچ همیشه آنجاست. پس، علت قارچ لثه چیست که ناگهان فعال شده و مشکلساز میشود؟
به دهان خود به چشم یک باغچه فکر کنید. در این باغچه، هم گلهای مفید (باکتریهای خوب) و هم علفهای هرز (کاندیدا) وجود دارند. تا زمانی که سیستم ایمنی و باکتریهای مفید شما قوی باشند، علفهای هرز تحت کنترل باقی میمانند. اما وقتی شرایط مساعد شود (مثلاً باغبان ضعیف شود)، قارچ شروع به رشد بیش از حد میکند و شما با علائم آزاردهنده روبرو میشوید.
چه عواملی باعث عفونت قارچ لثه میشوند؟ همانطور که گفتیم، کاندیدا همیشه آنجاست. پس چه چیزی به آن اجازه میدهد تا سلطه پیدا کند؟ درک علت قارچ لثه چیست به ما کمک میکند تا از تکرار آن جلوگیری کنیم.
1- ضعف سیستم ایمنی (ضعف در گارد محافظتی)
این شاید اصلیترین عامل باشد. بیماریهایی مانند HIV، سرطان، یا درمانهایی که سیستم ایمنی را ضعیف میکنند (مانند شیمیدرمانی)، بدن را در برابر عفونتها آسیبپذیر میسازند. همین موضوع است که باعث نگرانی درباره قارچ لثه کودک و قارچ لثه نوزاد میشود، زیرا سیستم ایمنی آنها هنوز به طور کامل توسعه نیافته است.
2- استفاده از آنتیبیوتیکها و کورتیکواستروئیدها
این یک حکایت رایج است: آنتیبیوتیکها داروهای نجاتبخشاند، اما متأسفانه، آنها نه تنها باکتریهای بد، بلکه باکتریهای خوب دهان را نیز از بین میبرند. این باعث میشود که قارچ کاندیدا (که تحت تأثیر آنتیبیوتیکها قرار نمیگیرد) بدون رقیب مانده و شروع به تکثیر کند. اسپریهای تنفسی استروئیدی (برای آسم) نیز میتوانند زمینه را برای قارچ روی لثه فراهم کنند، مگر اینکه دهان پس از استفاده شسته شود.
3- بیماریهای زمینهای و شرایط پزشکی
دیابت کنترل نشده، به ویژه، یک عامل خطر بزرگ است. سطوح بالای قند در بزاق محیطی غنی برای رشد قارچ فراهم میکند. همچنین، افراد با پروتزهای دندانی (دندان مصنوعی) که به خوبی تمیز نمیشوند یا شبها از دهان خارج نمیشوند، مکانهای عالی برای پنهان شدن و رشد قارچ در اختیار آن قرار میدهند.
علائم قارچ لثه
یکی از چالشهای اصلی در زمینه سلامتی دهان این است که گاهی اوقات ما علائم را نادیده میگیریم یا آنها را به چیز دیگری ربط میدهیم. اگر به دنبال شکل قارچ لثه یا عکس قارچ لثه هستید، باید بدانید که این مشکل میتواند خود را به شکلهای مختلفی نشان دهد.
علائم رایج و نشانههای هشداردهنده کاندیدیازیس لثه
پوششهای سفید خامهای: این شاید بارزترین علامت باشد. لکههای سفید یا زرد-کرم رنگی که ممکن است روی زبان، سقف دهان، داخل گونهها و البته، روی لثهها ظاهر شوند. اگر سعی کنید این پوششها را پاک کنید، ممکن است متوجه قرمزی و خونریزی خفیف در زیر آن شوید.
- قرمزی، سوزش و درد: لثههای شما ممکن است قرمز، متورم و حساس شوند. این حس سوزش (که برخی آن را به عنوان حس “سوختگی” توصیف میکنند) یکی از ناراحتکنندهترین علائم قارچ لثه است.
- دشواری در بلع (دیسفاژی): در موارد شدیدتر، که عفونت به سمت گلو و مری پیشروی میکند، بلع غذا دردناک و دشوار میشود.
- طعم ناخوشایند در دهان: ممکن است حس کنید دهانتان طعم نامطبوع یا حتی تلخی دارد. برخی از بیماران از دست دادن حس چشایی را نیز گزارش میدهند.
- خشکی و ترک خوردگی گوشههای لب (کیلیت زاویهای): این علامت بیشتر در افراد مسن دیده میشود و نشاندهنده فعالیت قارچی در اطراف دهان است.
نکته ظریف: اگر متوجه لکههای قارچ سیاه لثه شدید، این ممکن است نشاندهنده یک وضعیت جدیتر یا نوع متفاوتی از عفونت ثانویه باشد که نیاز به توجه فوری دندانپزشک دارد.
بخوانید: لثه سیاه بعد از ایمپلنت
قارچ لثه و درمان
وقتی با علائم مواجه میشوید، اولین قدم نه درمان خانگی، بلکه مراجعه به دندانپزشک یا پزشک است. آنها میتوانند با یک معاینه ساده و گاهی اوقات با نمونهگیری کوچک، تشخیص را تأیید کنند. خبر خوب این است که قارچ لثه و درمان آن معمولاً یک فرایند نسبتاً ساده است.
دارو برای قارچ لثه
هدف از درمان، کنترل رشد قارچ است. داروهای ضد قارچ خط اول دفاعی ما هستند. داروهای موضعی (برای موارد خفیف) عبارتند از:
- قطره/ژل نیستاتین: این داروهای موضعی معمولاً برای مالیدن مستقیم روی مناطق آلوده، از جمله لثهها، تجویز میشوند.
- قرصهای مکیدنی کلوتریمازول: این قرصها به آرامی در دهان حل شده و ماده فعال را آزاد میکنند.
قرص برای قارچ لثه (سیستمیک):
فلوکونازول: برای موارد متوسط تا شدید یا در بیمارانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، ممکن است یک قرص برای قارچ لثه تجویز شود که به صورت خوراکی مصرف شده و در کل بدن اثر میکند.
نکات عملی برای تسریع بهبودی:
- بهداشت دهان و دندان سختگیرانه: مسواک زدن منظم (اما ملایم)، نخ دندان کشیدن و استفاده از دهانشویههای ملایم و غیر الکلی (در صورت توصیه پزشک).
- کنترل قند خون: اگر دیابت دارید، کنترل دقیق گلوکز یکی از بهترین دفاعهای شما در برابر عود عفونت قارچ لثه است.
- تغییر مسواک: پس از شروع درمان، مسواک خود را دور بیندازید تا از عفونت مجدد جلوگیری شود.
بسته به شدت، درمان معمولاً ۷ تا ۱۴ روز طول میکشد. مهم است که حتی اگر علائم زودتر ناپدید شدند، کل دوره درمان تجویزشده توسط پزشک را کامل کنید.
تصورات غلط رایج درباره قارچ در لثه
در هر زمینهای از سلامتی، شایعات و اطلاعات غلط زیادی وجود دارد. بیایید چند مورد از تصورات رایج درباره قارچ زدن لثه را روشن کنیم:
تصور غلط ۱: قارچ لثه فقط بهداشت ضعیف را نشان میدهد.
واقعیت: گرچه بهداشت ضعیف یک عامل خطر است، اما این عارضه اغلب نشاندهنده یک مشکل سیستمیک (مانند ضعف ایمنی یا دیابت) یا عارضه جانبی دارویی است. بسیاری از افرادی که عالیترین بهداشت دهانی را دارند، باز هم به دلیل استفاده از آنتیبیوتیک دچار آن میشوند.
تصور غلط ۲: با شستن با آب نمک برطرف میشود.
واقعیت: آب نمک یا دهانشویههای خانگی ممکن است به کاهش علائم و تسکین درد کمک کنند، اما به تنهایی برای از بین بردن یک عفونت قارچی پایدار کافی نیستند. برای ریشهکن کردن عفونت، نیاز به یک داروی قارچ لثه واقعی (داروی ضد قارچ) است.
تصور غلط ۳: اگر خوب شد، دیگر برنمیگردد.
واقعیت: اگر علت اصلی (مثلاً دیابت کنترل نشده یا استفاده مداوم از پروتزهای کثیف) برطرف نشود، این عارضه تمایل به عود دارد. درمان موفقیتآمیز قارچ لثه و درمان آن نیازمند رسیدگی به ریشه مشکل است.
در نهایت آیا کاشت ایمپلنت باعث قارچ لثه میشود؟
دکتر آرش گلستانه بهترین متخصص ایمپلنت در اصفهان، رابطه اصلی بین ایمپلنت و قارچ لثه (کاندیدیازیس) در دو نکته کلیدی خلاصه کردهاند:
- سطوح مصنوعی و بیوفیلم: سطوح مصنوعی مانند روکشها و قطعات ایمپلنت (به ویژه در ناحیه لثه/بافت نرم) میتوانند محل مناسبی برای تجمع بیوفیلم (لایه چسبنده میکروبی) باشند. اگر بهداشت دهان و دندان در اطراف ایمپلنت ضعیف باشد، این بیوفیلم میتواند شامل قارچ کاندیدا باشد و محیطی برای رشد بیش از حد آن فراهم کند.
- ایمپلنتها و خطر عفونت: بیمارانی که ایمپلنت دارند و سیستم ایمنی ضعیفی دارند یا دیابت کنترل نشده دارند، ممکن است مستعد ابتلا به عفونتهای قارچی در نزدیکی ساختار ایمپلنت باشند که میتواند وضعیت پری-ایمپلنتیت (التهاب لثه اطراف ایمپلنت) را تشدید کند.
به طور خلاصه، ایمپلنتها به خودی خود باعث قارچ نمیشوند، اما عدم رعایت بهداشت دقیق اطراف ایمپلنتها میتواند یک عامل خطر جدی برای تجمع و رشد قارچ باشد.
